Soru Sanatı

Doğru soruyu sormak etkili iletişimin ve bilgi alışverişinin kalbidir. Bu şekilde daha iyi bilgi toplayabilir, daha fazla öğrenebilir, daha güçlü ilişkiler kurabilir, insanları daha etiki yönetebilir ve diğerlerine de yardımcı olabilirsiniz.

Doğru soru şu üç özelliği yerine getirir

1. Tekillik

   İyi bir soru çocukların sorduğu gibi tek bir şeyi sormalıdır. “Nasıl iş bulabilirim?” gibi bir sorunun içinde aşağıdaki gibi başka sorular da olduğundan iyi bir soru sayılmaz.

• Hangi işleri yapmaya razıyım?

• Hangi işleri yapmaya yeterliyim?

• İhtiyacım olan geliri hangi işler sağlayabilir?

2. Bulanıklığın Belirliliği

   İçindeki anahtar sözcüklerin bulanıklık düzeyi belirli (definite fuzziness) olan, “aldatıcı belirlilik” (deceptive definitiveness) içermeyen (soru)lardır.

3. Netlik

   Kulağa hoş geldiği için kullanılan ama karşıdaki kişinin aklında karmaşıklığa neden olan sorular net değildir. Mesela “Ürün kalitemizi geliştirmek için nasıl bir sistem uygulamalıyız?” sorusu akıl karmaşasına neden olur.

Ham sorular

Bir soruna cevapları bilinmeyen sorular olarak bakılmalıdır. “Erezyon nasıl önlendir?” gibi bir soru genellikle bu haliyle yanıtlanamaz. Bu “ham soruyu” matematikteki çarpanlarına ayırma işlemi gibi alt basit sorulara ayırmamız gerekmektedir.

Yüksek değerli soru nasıl elde edilir?

Her sorun kendi değerler sistemi içinde geçerlidir. Yüksek değerli sorular, bulunduğu değerler sistemi içindeki bilim, ahlak ve sanat kabulleri içinde karşıt uçlardaki sırasıyla yanlış, kötü ve çirkin değerlerinin keşfedilip, bunların giderilmesine yönelik sorulardır.

Yöntem üzerine

Öncelikle bulunulan değerler sistemi içinde önemli değer yargıları belirlenmelidir. Buna değer dökümleme denir. Bu işlem bir beyin fırtınası ve sonrasında bir süzme işlemi ile yapılabilir. Bunlar içinden hangilerinin yanlış, kötü, çirkin olduğu aynı şekilde belirlenebilir.

Bazı Soru Sorma Teknikleri

1. Çok seçenekli soru sormayın

   Sorunun içinde muhtemel seçeneklerin olduğu sorular cevaplandığında o sorudan pek bir şey öğrenemezsiniz. “Ne”, “Nerede”, “Ne zaman”, “Niçin”, “Nasıl”, “Kim” soruları geniş bir kapsamda düşündürürken, “şöyle mi”, “böyle mi” gibi sorular cevabınızı sınırlandıracaktır (Amacınız bu da olabilir).

   İyi : “Ne yapardınız?”
   Kötü : “A yapar mıydınız?”
   Korkunç : “A mı, B mi, C mi yapardınız?”

2. Avlamayın

   Cevabını bildiğiniz soruyu sormayın. Eğer bir doğrulama istiyorsanız, soruyu direkt sorun.

   İyi : “A’nın yeni B özelliğini sevdiniz mi?”
   Kötü : “A’nın korkunç B özelliği hakkında ne düşünüyorsunuz?”

3. Gerektiği zaman soru enjekte et

   Bir konuşmayı doğru soruyu sormak için kibar bir şekilde kesmek, sürekli baş sallayıp dinlemekten daha iyidir. Böylece kişi dinlendiğini hisseder, konuşma devam eder, yetişkin kişiler de buna kızmaz.

4. Cevap alamadığınızda sorunuzu tekrar şekillendirin

   Konuşma sırasında sorduğunuz sorunun cevabını alamadığınız halde konuşma uzuyorsa sorunun biçimin değiştirip direkt sorun. Mesela “Peki, yani, bu kaça mal oluyor?” gibi.

5. Netleştirmek için veya ayrıntılandırmak için alınan cevabı tekrar edin

   Belirsiz veya karmaşık cevapları daha iyi kavramak için kendi kelimelerinizle cevabı tekrar edin. Mesela “Yani, bu yazılım benim alanımda yeni bir şey çıkınca bu yazılım bana otomatik e-posta atacak, öyle mi?” gibi.

6. Utanmayın

   En kötü soru, sorulmadan bırakılandır. İnsanlar genelde düşündüğümüzden daha kibardır.
   Bazen en iyilerimiz bile kötü sorular sorabiliriz, bunda bir sorun yok.

7. Sessizliğin Gücünü Kullanın

   Bir soru sorun, sonra cevabı bekleyin, sonra bir soru daha sorun ve sabırlı bir şekilde bir soru daha sorun. Bekledikçe karşıdaki kişi daha çok açılacaktır.

8. Sorularınızı planlayın

   Toplantıdan önce bilgi hedeflerinizi ve ilişkili soruları belirleyin.

9. Önce genel, sonra daha belirli

   Soru hiyerarşisini oluştururken önce genel hatları çıkartıp, sonra belirli konulara eğilin.

Samimilik Seviyesini Arttırmak için Nasıl Sorular Sorulmalı?

1. Açık uçlu sorular sorun, kapalı sorular sorup konuşmayı bitirmeyin.

   İyi : “Haftasonu ne yaptın?” Bu şekilde konuşmayı sürdürebilirsiniz.
   Kötü : “Haftasonun nasıl geçti” Bu şekilde Evet veya Hayır cevabı alırsınız ve konuşma biter.

2. Yüzeysel sorulardan samimi sorulara doğru yavaşça ilerleyin, karşınızdaki rahatsızlık hissetmeye başladığında sorularınızı yüzeyselleştirin, daha sonra tekrar yavaşça samimi sorular sorabilirsiniz. Mesela ilk kez karşılaştığınız birisine “Hava nasıl?” diye çok yüzeysel bir soru sorabilirsiniz, sonrasında “Ne iş yapıyorsunuz” gibi daha samimi soru sorabilirsiniz. Konuşmalar arttıkça samimilik seviyesinde daha derinlere gidebilirsiniz.

3. Samimi sorular sorarken kendiniz de samimi olarak kendinizden bir şeyler paylaşmalısınız, yoksa karşı taraf gittikçe rahatsız hissetmeye başlar.

Sorular Şunlar için Güçlü Bir Yoldur

1. Öğrenmek

2. İlişki oluşturmak

3. Yönetmek ve koçluk yapmak

4. Yanlış anlamaları önlemek

5. Gergin ortamı yatıştırmak

6. İnsanları ikna etmek

Kaynaklar

1. http://tinaztitiz.com/3716/dogru-sorularisorabilmek/

2. http://www.fastcompany.com/3003945/one-conversational-tool-will-make-you-better-absolutely-everything

3. http://www.improveyoursocialskills.com/conversation/invitation

4. https://www.mindtools.com/pages/article/newTMC_88.htm

5. http://www.lifehack.org/articles/communication/how-amazingly-good-asking-questions.html

6. http://www.dummies.com/how-to/content/ten-tips-for-asking-good-questions.html

Seyfullah Tıkıç